Ar Ragistor

Ar paleolitik

Ar paleolitik zo oadvezh ar maen benet, betek 5000 kent J.-K.
D’ar mare-se e oa rouez an dud, hag e chaseent mamouted, arzhed, tigred, kirvi ha loened all c’hoazh.

Un nebeud lec'hiennoù arkeolokel zo bet kavet e Breizh :

• Lec'hienn Sant Maloù Fili

(e-kichen Lohieg) ; an hini goshañ e Breizh eo al lec'hienn-mañ (war-dro 700 000 bloaz kent Jezuz-Krist)

• Lec'hienn Menez Dregan

(e kumun Ploeneg) war-dro 450 000 bloaz kent J.-K

• Lec'hienn Sant Kolomban

(e-kichen Karnag) war-dro 400 000 bloaz kent J.-K

• Lec'hienn Grainfollet

(e-kichen Sant-Servan) war-dro 90 000 bloaz kent J.-K

• Lec'hienn Menez Dol

(e-kichen Dol) war-dro 70 000 bloaz kent J.-K

Ar mezolitik

(etre 5 000 ha 3 500 kent J.-K )

E-pad ar maread-se e klouaras an amzer ha resed ar mor da uhelaat kalz. Koadoù gwez-bezv, derv ha kelvez a greskas e-lec'h stepennoù ar paleolitik.

En Enez Tevieg e-kichen Kiberen ez eus bet kavet roudoù eus an dud a veve enni e dibenn ar mezolitik. Chaseal a raent kirvi, yourc'hed ha lern. Pesketa ha kregina a raent ivez a-benn debriñ.

Lakaet e veze korfoù ar re varv ba fozioù gant o binvioù. An dra-se a ro da soñjal e krede an dud en un dra bennaket, ur seurt relijion marteze.

An neolitik

(etre 3 500 ha 1 500 kent J.-K )

‘’Oadvezh ar maen levnet’’ eo an neolitik.

E-pad ar maread-se e teuas tud deus ar Mor Kreizdouar da vevañ el ledenez, ha krog an dud da vevañ skoachet un tamm. Ur relijion nevez hag daoreoù beziañ nevez a zeuas gante. Stagañ a raent da c'hounit plant, ha da zoñvaat loened. Sevel lochennoù ha fardañ podoù-pri evit miret hag aozañ boued. Sevel traoù bras maen ivez : karnioù, alezioù-toet ha peulvanioù.

• Karnioù

Ar c'harnioù a oa bezioù evit strolladoù tud, familhoù pe meuriadoù.

Karn Barnenez e Plouezoc'h a zo unan eus ar re vrudetañ e Breizh. Savet eo bet adalek 4 600 bloaz kent J.-K, hag e vent war-dro 70 metr hir, 15 hag 20 metr ledan hag 8 metr uhel.

Karnioù all zo e Landeda, Gwitalmeze ha Karnag.

• Alezioù-toet

• Peulvanioù

Ur peulvan zo ur maen en e sav, bet plantet e-barzh an douar da vare an istor a-gent pe ar proto-istor. Bez e vez peulvanioù distro. A-wechoù all e vezont plaset a-regennoù. Ral a wech e vezint war gelc’h ; neuze e vez graet « cromlech-ioù » anezhe, pe « krommlec’hioù » (ar ger a deu deus ar c’hembraeg).

An Henamzer

Marevezh galian

Pemp poblad (pe meuriad) Galianed a oa en Arvorig :

• an Osismied (kêr-benn : Karaez Vorgium e latin)
• ar Weneted (kêr-benn : Gwened Darioritum e latin)
• ar Goriosolited (kêrbenn :Kersaout Fanum Martis e latin)
• ar Riedoned (kêr-benn : Roazhon Condate e latin)
• an Namneted (kêr-benn : Naoned Condevicnum e latin).

Ar Grennamzer

Gant ar Romaned e voe aloubet an tiriad a veze graet Breizh anezhañ war-lerc’h, evel ma veze graet e pep lec’h en Arvorig da vare Brezelioù Kaezar e Galia/Brezelioù Kaezar e Galia. E dibenn ar Vvet kantved e teuas miliadoù a Vretoned (a oa o chom war an tirad a reer Breizh-Veur anezhañ bremañ) da annezañ an tiriad, abalamour ma vezent skarzhet kuit gant an Angled hag ar Saozon. Gant o boazamantoù hag o yezh e oa deuet ar Vretoned en Arvorig. Lakaet e oant bet da zont war an tiriad-se ur nebeut amzer a-raok evit difenn an Impalaerezh roman a veze aloubet gant ar C’hermaned. Gant ar Vretoned e voe anvet an tiriad a voe graet Breizh-Vihan anezhañ e-pad pell, un anv damheñvel ouzh hini an enezenn ma oant a orin. Er Grennamzer uhelañ e oa bet rannet Breizh etre div rouantelezh ha war-lerc’h etre teir rouantelezh – Domnonea, Kerne ha Bro-Ereg, a voe Bro-Warog hec’h anv kentañ. Bodet e oa bet an teir rouantelezh dindan aotrouniezh roueed ha duged Breizh en IXvet kantved.

Rouantelezh Breizh

( IXvet - Xvet kantved )

En 845 e voe krouet rouantelezh kentañ Breizh gant Nevenoe, pa oa bet trec’h lu ar Vretoned war Charlez ar Moal, roue Frañs, en emgann Ballon, ur gêriadenn nepell diouzh Redon, en Il-ha-Gwilen. En 851 e voe trec’h lu ar roue Erispoe, ur mab da Nevenoe, ur wech c’hoazh war lu ar roue Charlez ar Moal en emgann Yenglenn. Rak-se ez anavezas Charlez ar Moal e voe trec’h ar Vretoned warnañ ha dizalc’h e teuas Breizh da vezañ. D’ar mare-se e voe staget Bro-Naoned ha Bro-Roazhon ouzh rouantelezh Breizh. Aloubiñ a reas ar roue Salaun diwezhatoc’h Broioù Coutances hag Avrañchez. Gant Salaun eo e voe astennet rouantelezh Breizh en he brasañ. Ar Vikinged, siwazh d’ar Vretoned, a aloubas Stad unanet kentañ Breizh e 913. Hogen distreiñ a reas Alan Barvek, ur mab-bihan da roue diwezhañ Breizh, gant skoazell roue Bro-Saoz Athelstan of Wessex, da Vreizh ha trec’h e oa bet war ar Vikinged e 937.

Mare ar feodelezh

( Xvet - XIVvet kantved )

En IX^vet kantved e teuas Breizh unanet-se da vezañ ur rouantelezh dizalc’h. Distrujet hag aloubet e voe war-lerc’h gant ar Vikinged e deroù an Xvet kantved. Adsavet e oa bet Breizh hogen ne oa mui ken kreñv all, ken ma ne oa nemet un dugelezh anezhi (ur gontelezh hepken hervez tud zo). Ur skod a bouez e oa etre Normandi hag Anjev, ha da c’houde etre Bro-Saoz ha Bro-C’hall a-raok dont da vezañ ur vro dizalc’h en-dro da vare remziad an tiegezh Moñforzh (XIVvet-XVvet kantved). Ur vro distag e chomas betek ar XVI^vet kantved, daoust d’ar brezel hêrezh (1341-1364), daoust d’ar C’hallaoued a glaske lakaat ar vro e beli o Stad, daoust d’ar Saozon a glaske ren ar vro. Melestradurezh c’hall ar Renadur kozh a anaveze Breizh da vroad.

Dugelezh Breizh

Da-heul e voe trec’h rouantelezh Bro-C’hall, ur rouantelezh c’halloudus anezhi, war an dugelezh da vare emgannoù 1488 ha 1491. Gant se e oa bet boulc’het an hent a gase d’an unaniezh. Daou seurt unaniezh a voe. Da gentañ penn e oa bet unanet ar benntierned dre zimeziñ (3 dimeziñ a oa bet lidet evit unaniñ penntierned Bro-C’hall ha Breizh). Da eil, e 1532, o doa goulennet Stadoù Breizh, a oa bodet e Gwened, e vije unanet an dugelezh hag ar rouantelezh da viken. Stadoù Breizh, evit gwir, a veze lakaet ar wask warno d’ar mare-se ha ned ae ket gwall vat an traoù ganto abaoe ma oa bet sinet ar skrid-embann roueel e Plessis-Macé (Anjev). Mirout a reas Breizh dreistwirioù zo (al lezenniñ hag ar sevel tailhoù dibar), koulskoude, betek an [Dispac’h c’hall]]. E-pad nozvezh ar 4 a viz Eost 1789, evit gwir, e voe torret dreistwirioù ar c’humunioù, ar c’horfuniadoù, an noblañs, ar c’hloer… ha dreistwirioù Breizh.

Ar XV^vet kantved, ar XVI^vet kantved hag ar XVII^vet kantved a vez sellet outo evel prantadoù eus an toniusañ e Breizh. D’ar mare-se e veze treuzdouget marc’hadourezhioù a-leizh dre vor etre Spagn, Bro-Saoz hag Holland. Breizh a oa, anat eo, e kreizig-kreiz an hentoù-se. Al lien kanab, al lien lin, ar c’hrezioù, e-touez traoù all, zo anezho arouezioù eus ar prantad-se ma rae berzh-kaer ar c’henwerzh e Breizh. Gant an arc’hant bras dastumet d’ar mare-se e voe diorroet-mat glad ar savouriezh er vro. Ostel an Arc’hant Roazhon a oa an hini kentañ eus Frañs. Da vare Colbert e voe diorret an arme e Breizh hag abalamour d’an dizemglevioù a veze etre Frañs ha Bro-Saoz ez eas Breizhiz tamm-ha-tamm war baouraat. En XIX^vet kantved e voe an traoù en o gwashañ.

Rannet e voe Breizh etre kontelezhioù (Kerne, Leon, Bro-Ereg, Landreger, Pentevr, Porc’hoed, Naoned, Roazhon…) ha goude an eizh aotrouniezh a droas e pevar frezidial, a voe rannet etre senesaliezhoù ivez. Rannet e oant ivez etre nav eskopti.

 

An dispac'h gall hag an XIXvet kantved

Da vare an Dispac’h gall, e-pad nozvezh ar 4 a viz Eost 1789 e voe lamet ar proviñsoù. E-se ne oa ket Breizh un ensavadur melestradurel anezhi ken. E 1790 e voe rannet etre pemp departamant :

• Aodoù-an-Hanternoz (deuet da Aodoù-an-Arvor e 1990),
• Penn-ar-Bed,
• Il-ha-Gwilen,
• Mor-Bihan,
• Liger-Izelañ (deuet da vezañ al Liger-Atlantel e 1957).

E 1848 e oa ar pemp departamant breizhat dindan aotrouniezh an Naonedad Michel Rocher, anezhañ penngomiser Breizh. Hennezh a oa e penn ar gomiserien all (=prefeded) e Breizh

 

Diwar : http://br.wikipedia.org/wiki/Istor_Breizh